ارقام تجارتی گلابی

بر خلاف درخت سیب که ارقام آن همگی متعلق به یک گونه می باشند، ارقام درخت گلابی از گونه های متعددی بوده و هریک بسته به گونه از شرایط ویژه ای برخوردارند. بطور کلی ارقام گلابی در سه گروه ارقام گلابی اروپائی (متعلق به گونه P. communis)، ارقام گلابی آسیائی یا ژاپنی (متعلق به گونه P. Serotina) و ارقام گلابی چینی (متعلق به گونه P.×bretschneideri) تقسیم بندی می شوند. کلیه ارقام بومی و تجارتی که تاکنون در کشور ما مورد استفاده قرار گرفته متعلق به گونه اول است که شاید بتوان گفت که به اشتباه به گلابی اروپائی نامیده شده است. دو گونه دیگر طی سالهای اخیر به کشور وارد و مورد ارزیابی قرار گرفته اند. گلابی های ژاپنی و چینی با توجه به نیاز سرمائی کمتر و مناطق کشت آنها در  جنوب شرقی آسیا نظیر چین، ژاین تایوان و کره، ظاهرا برای توسعه در مناطق مرطوب شمال به شرط دارا بودن بازارپسندی گزینه های مطلوبی می توانند باشند.

ارقام گلابی آرویائی بیشترین سطح زیرکشت در بین انواع گلابی تجاری

ارقام گلابی اروپائی بیش ترین سطح زیر کشت در بین انواع گلابی تجاری در جهان برخوردار می باشد. اندازه درخت بسته به نوع پایهبه  کار رفته در باغ متغیر لیکن بین حداقل ۳ تا ۵ متر برای پایه های رویشی به و حداکثر بیش از ۱۰ متر برای برخی ارقام دارای عادت رشد عمودی روی پایه های عمودی بذری متفاوت است.

میوه در ارقام تجارتی متعلق به این گونه عمدتا گلابی شکل و کشیده است ولی در مواردی نیز نظیر رقم سبری و درگزی به شکل کوتاه و یا سیبی شکل دیده می شود. در برخی موارد میوه ها کاملا کشیده و زنگوله ای شکل و در مواردی میوه ی بسیار بزرگ است به صورتی که وزن متوسط میوه نزدیک به ۵۰۰ گرم می باشد . (نظیر رقم محمد علی) سطح میوه از کاملا صاف تا کاملا پوشیده از زرنگار دیده می شود. وجود زنگار در ارقام منشاء گرفته از اروپا و همچنین ژنوتیپ های وحشی گلابی جنگل های شمال کشور فراوان تر است و در ارقام بومی کم تر دیده می شود.

در گونه گلابی ژاپنی که به نام گلابی آسیایی (Asian pear) نیز نامیده شود، میوه با داشتن سلول های سنگی فراوان در بافت میوه، برگ های بزرگ و گسترده و قدرت رشد زیادتر از انواع گلابی اروپایی متمایز می شوند و به همین دلیل گاهی با نام گلابی شنی (Sand pear) نیز شناخته می شوند. میوه در ارقام مختلف دارای شکل سیبی شکل بوده و سطح میوه در اغلب ارقام کاملاً زنگاری به صورتی که میوه قهوه ای تا قرمز مسی رنگ است. اغلب ارقام دارای شاخه های رشد فصل جاری گوشتی و آبدار با برگ های گسترده و کاملاً سبز است. وجود رطوبت هوا سبب افزایش بروز زنگار شده و هوای خشک اثر معکوسی برروی بروز این صفت در سطح میوه دارد. گلها در ارقام متعلق به این گونه بزرگتر از گل های ارقام اروپایی بوده و در ابتدای باز شدن و در مواردی در زمان باز شدن کامل، گلبرگها متمایل به صورتی می باشند. همین وضعیت در سرشاخه های برخی ارقام مشاهده شده و برگ های جوان به رنگ قهوه ای تا قرمز مشاهده می شوند. سطح میوه اغلب دارای عدسک های فراوان و بزرگی است که سطح میوه را در یک زمینه قهوه ای با خال های سفید و فروان آشکار می سازد.

 ارقام و ژنوتیپ های گلابی چینی به لحاظ توسعه کشت و افزایش صادرات در سالهای اخیر در کشور چین مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. از نظر فرم گل و میوه دارای شباهت های قابل توجهی به گلابی های آسیایی یا همان گلابی های شنی ژاپنی می باشد، لیکن متعلق به یک گونه مستقل است. تولیدکنندگان گلابی چینی این میوه را بیش از ۳۰ سال است که به کشورهای آسیای جنوب شرقی صادر می نمایند ولی در سال های اخیر کشورهای خاورمیانه و اروپایی نیز بعنوان کشورهای هدف مد نظر قرار گرفته اند. متاسفانه به دلیل عدم شناخت گونه و همچنین شباهت ظاهری و آبداری میوه، اسامی غیر مرتبطی نظیر سبری (همانند گلابی رقم سبری اصفهان) و یا گلابی آسیایی به این میوه داده شده است، لیکن چنانچه ذکر شد بعنوان گونه ای کاملاً مستقل از دو گونه گلابی آسیایی و اروپایی می باشد. این گونه اخیراً توسط نگارنده به کشور وارد و مورد بررسی اوليه قرار گرفته است. میوه ارقام آن همانند گلابی آسیایی دارای سلولهای اسکلرئيدی فراوان و بافت ترد وآبدار است. درصد آب میوه در ارقام

این گونه تا ۸۷٪ بالغ می شود. پوست میوه زرد رنگ و بسیار  شفاف است. تولید عمده این گلابی در شمال چین انجام می گیرد و در برگیرنده ۶۰٪ تولید گلابی این کشور می باشد. تولیدکنندگان چینی در طی رشد میوه اقدام به پوشش سطح میوه توسط پاکت های کاغذی کرده و این مسئله به کاهش کاربرد سموم و همچنین شفافیت و زیبایی میوه تولیدی می افزاید. دو رقم اصلی و صادراتی این گونه شامل رقم یا (Ya) با نام معادل یا-لی (Ya-Li) که دارای فرم میوه گلابی شکل و بافت ترد و آبدار است و رقم گلدن (Golden) که از نظر بافت کاملاً شبیه به رقم فوق بوده لیکن پوست میوه دارای شفافیت بیشتر و میوه سیبی شکل است. سایر ارقام این گونه زو-هوا-لی (Xue-Hua-Li)، لای - یانگ - سی-لى (Lai-Yang-Ci-Li) و دونگ -گوو-لى (Dong-Guo-Li) می باشند، ارقام این گونه علی رغم شباهت نسبی بافت به گلابی آسیایی از نظر ظاهری فاقد زنگار در سطح میوه است. میوه این رقم طی سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ به صورت انبوه به کشور وارد و در بازار ارائه گردید. با کاهش واردات میوه طی سال های اخیر، ورود گلابی چینی به کشور تقریباً به صورت کامل متوقف شده است.

ارقام مهم گلابی معمولی یا اروپائی موجود در کشور شامل بیش از ۱۱۰ رقم گلابی است که تنها بخش انگشت شماری از آنها بعنوان رقم تجاری قابل استفاده هستند. ارقام مهم تجاری گلابی کشور شامل ارقام بومی درگزی، تاشکندی، سبری، شاه میوه، نطنزی، بیروتی، محمدعلی، پیغمبری (سردرودی)، قوسی و شکری و همچنین ارقام وارداتی لوئیز بون (Louise Bonne)، ویلیامز (Williams) یا همان بارتلت (Bartlett)، ویلیام دوشس (Willaim Duchess)، دوشس(Duchess)، کوشیا(Coscia)، بلادی جونیو.(Bella di Giugno) اسپادونا (Spadona) است که اخیرا ارقام پکهامزتریومف (Packham's Triumph)  ، ابت فتل Abate Fetel)) و سوپرالیوت(Super Elliot) نیز به آنها اضافه شده است. از بین ارقام بومی مورد تکثیر در کشور، شاه میوه دارای خصوصیات نامطلوب فراوانی بوده و حساس به پسیل، کم بارده و فاقد قدرت انبارمانی است . این رقم به سرعت دچار  پوسیدگی درونی شده و عملکرد آن به انبارمانی است. این رقم به سرعت دچار پوسیدگی ندرت از ۱۰ تن در هکتار فراتر خواهد رفت. لذا استفاده از این رقم برای احداث باغ های جدید گلابی سبب زیان تولید کننده شده و مردود است. رقم نطنزی نیز دارای پتانسیل باردهی بسیار پائینی بوده و ضمن عملکرد بسیار کم، بسیار دیر نیز به بار خواهد نشست. این رقم تریپلوئید است و به همین دلیل بعنوان رقم گرده زا برای دیگر ارقام گلابی نمی تواند مورد استفاده قرار گیرد. رقم پیغمبری نیز که از ارقام آذربایجان می باشد، ضمن داشتن حساسیت بالا به بیماری آتشک، فاقد کیفیت بالای میوه است. رقم سبری اصفهان با فرم گرد میوه نسبتاً پر بارده بوده، لیکن به نظر می رسد حساسیت بالائی به بیماری آتشک داشته باشد. دو رقم خراسان یعنی ارقام قوسی و شکری کیفیت نسبتاً پائینی از نظر کیفیت تازه خوری داشته و برای توسعه باغ های جدید چندان مطلوب نیستند.

از بین ارقام بومی گلابی، تنها سه رقم در گزی، تاشکندی و بیروتی مورد توصیه است که رقم تاشکندی از جنبه های متعددی شبیه به رقم درگزی است، لیکن تحمل به آتشک آن کمتر است. لذا دراین مورد نیز استفاده از رقم درگزی به رقم تاشکندی ترجیح داده می شود. رقم درگزی دیررس پائيزه با تحمل بسیار بالا به بیماریآتشک است  میزان تحمل به آتشک این رقم در هیچیک از دیگر ارقام مورد مطالعه در کشور مشاهده نشده است.  این رقم همچنین بسیار پربار بوده به صورتی که عملکردهای بالای ۲۵ تا ۴۰ تن در این رقم چندان دور از انتظارنیست . از نظر کیفیت تازه خوری پس از برداشت اندکی بازارپسندی کمی دارد، لیکن پس از رسیدن در انبار بسیار بهتر خواهد شد. این رقم برای ۶ ماه یا حتی  بیشتر در انبار قابل نگهداری است. استفاده از گاز اتیلن در انبار سبب تغییر رنگ سریع پوست این رقم و بازار پسندی بالای آن خواهد شد. دیگر رقم ظاهراً  بومی کشور رقم نسبتاً زودرس بیروتی است که متحمل به آتشک و بسیار باکیفیت است. طول مدت انبارمانی متوسط و دارای تاج باز می باشد. متاسفانه در بیشتر مناطق کشور، به اشتباه به رقم لوئیز بون که آنهم یک رقم بسیار مطلوب و زودرس گلابی است، رقم بیروتی گفته می شود.

 در بین ارقام وارداتی گلابی، ارقام متعددی برای توسعه باغ های مدرن وجود دارد که دو رقم بسیار زودرس آن رقم بلادی جونیو (Bella di Giugno) که یک رقم قدیمی و متحمل به آتشک ایتالیا و دیگر رقم بوره ژیفارد (Beure Giffard) یا همان ژیفارد است. رقم ژیفارد گاهی به نام رقم چینی هم معروف شده که حساس به آتشک و کم محصول است، ولی میوه آن از طعم مطلوبی برخوردار می باشد. رقم بلادی جونیو نیز که نام آن به معنای زیبای ماه ژوئن است، به اشتباه در کشور به نام حاج الیاسی معرف شده و ضمن رسیدن میوه در اواخر تیرماه، از قدرت نگهداری و پتانسیل باردهی بهتری نسبت به رقم ژیفارد برخوردار است. رقم دمکج از ارقام زودرس بومی کشور است. این رقم در مقابل رقم بلادی جونیو و حتی رقم ژیفارد فاقد معیارهای لازم برای استفاده بوده و بسیار حساس به قهوه ای شدن درونی است. پس از ارقام زودرس، ارقام متوسط رس لوئیز بون، ویلیام دوشس، کوشیا، بارتلت و سوپرالیوت قرار دارند. همانطور که ذکر شد رقم

لوئیز بون به اشتباه در کشور به نام رقم بیروتی نام گرفته است، در حالی که بررسی شماری از باغ های قدیمی استان تهران و البرز حاکی از تفاوت این رقم با رقم بیروتی اصلی است . همچنین سه رقم ویلیامز، ویلیامز دوشس و دوشس سه رقم کاملاً متمایز بوده و هیچگونه قرابت خویشاوندی با یکدیگر ندارند . متاسفانه رقم  ویلیام دوشس نیز که از ارقام تابستانه و بسیار مطلوب کشور است نیز در اغلب  نهالستان ها با نام دوشس تکثیر و ارائه می گردد که سبب نامگذاری اشتباه آن  گردیده است. دو رقم ویلیامز و دوشس فاقد معیارهای لازم برای استفاده در باغ های مدرن بوده و هر دو بسیار حساسبه اتشک می باشند. رقم و ویلیامز یک رقم انگلیسی تابستانه و بسیار با کیفیت است که به شدت در اثرحمله آتشک آسیب  خواهددید. رقم دوشس نیز حساس به پسیل و اتشک بوده و میوه آن از کیفیت  بالائی در مقایسه بادیگر ارقام وارداتی برخوردار نیست. قز خلاف این دو رقم ویلیام دوشس رقمی بسیار مطلوب و بازار پسند است. رقم کوشیا بعنوان یک رقم متوسط رس، پربار، مقاوم به آتشک و پسیل، با نیاز سرمانی نسبتاً کم و توان باردهی پارتنو کار پیک بوده و برای توسعه کشت گلابی بسیار مطلوب است، میوه این رقم بسیار زیبا و بازار پسند و از عطر و طعم خوبی برخوردار است. رقم جدید سوپرالیوت ضمن دارا بودن خاصیت زودباردهی، شباهت زیادی به رقم کوشیا داشته و دارای واکس زیبائی روی سطح میوه است. چنین واکسی روی هیچیک از دیگر ارقام گلابی مشاهده نشده است. پس از عبور از محدوده ارقام تابستانه، میوه رقم نسبتاً دیررس اسپادونا که رقمی با عادت رشد ایستاده و درختان بسیار بلند و پرباری است به بازار خواهد آمد. این رقم در برخی سالها خسارت قابل توجهی از بیماری آتشک خواهد دید، ولی در مناطق سردسیر و کوهستانی میزان خسارت بیماری روی آن به مراتب کمتر است. پس از آن ارقام دیررس پائیزه شامل دو رقم پکهامز تریومف و ابت فتل خواهند رسید که اولی از ارقام بسیار با کیفیت استرالیا ودیگری از ارقام برتر ایتالیا است. هر دو رقم از کیفیت تازه خوری مطلوبی برخوردار بوده و دارای انبارمانی مطلوبی هستند. میزان خسارت بیماری آتشک روی آنها طی سال های ارزیابی در کرج چندان زیاد نبوده است. در استان مازندران علاوه بر ارقام گلابی مذکور یک رقم بومی به نام گلابی مشو از استان گلستان وارد و مورد تکثیر قرار گرفته است. این رقم شباهت ظاهری زیادی به گلابی شکری خراسان نشان می دهد، لیکن اطمینان از شباهت ژنتیکی ایندو گلابی نیاز به بررسی دقیق تری با استفاده از نشانگرهای مولکولی دارد. رقم درگزی بعنوان یک رقم پائیزه رقم مطلوبی برای توسعه در ایران است. علاوه بر ارقام تجاری گلابی اروپائی، ارقام گلابی آسیائی نیز به تعداد ۸ رقم به نام های SK6 تا SK13 به کشور وارد و مورد ارزیابی قرار گرفته اند. شماری از این ارقام دارای کیفیت بهتری بوده و می توانند برای توسعه در مناطق مرطوب شمالی مورد بررسی قرار گیرند. استفاده از پایه های بسیار پررشد برای تکثیر نهال این ارقام مورد توصیه است.